به نام خدا

سلام عليكم

آري! درست متوجه شديد عشق الهي با عشق خاكي يكي است؛ اما از نظر جنس و سنخ آنها و آثار روحي و جسمي كه در آدمي پديد مي‏آورد. در هر دو عشق آدمي احساس لذت مي‏كند. در هر دو عشق هيجانات روحي پديد مي‏آيد. قلب در هر دو عشق قدري بزرگ‏تر از حد طبيعي مي‏شود.

عشق به غير خدا دو نوع است:

يكي عشقي كه در طول عشق الهي است؛ مثل عشق به بندگان خدا از اين جهت كه به خدا تعلق دارند يا عشق به نعمت‏هاي خدا از اين جهت كه خدا به ما داده‏اند. يا عشق به انبياء و اولياء از اين جهت كه مطابق خواست خدا عمل مي‏كنند يا خدا آنان را دوست دارد يا ما را ياد خدا مي‏اندازند. اين عشق نيز الهي است.

ديگر عشقي كه در عرض خدا و به جاي عشق به خداست؛ مثل عشق به جنس مخالف يا عشق به مال و فرزند به طور مستقل از خدا و صرف نظر اين كه آنها به خدا تعلق دارند و آن منجر شود كه ياد خدا از دل برود و تنها ياد آنها در دل بنشيند و تمام همّ ما اين باشد كه به آنها برسيم، ولو آن كه معصيت و گناه كنيم. چنين عشقي نيز آثار جسمي و روحي مشابهي با عشق الهي دارد؛ اما نظر به اين كه با مصائب و ناگواري‏هاي فراواني همراه است، اندوه‏ها و آثار منفي آن خيلي بيش از لذت‏هايش است. لذت‏هايش زودگذر و اندوه‏هايش پايدار است.

به نام خدا

سلام عليكم

سخنان شما قدري ابهام دارد. درباره قصه موسي و شبان عرض كنم. اگر سخنان چوپان را حمل بر بيان مجازي درباره خدا كنيم، سخنان او عين توحيد است؛ اما اگر سخنان او را حمل بر بيان حقيقي بكنيم، تشبيه خلق به خالق است. به نظر مي‏رسد، مولوي هم آن را بر بيان مجازي حمل كرده است. از شعر هم چنان دانسته مي‏شود كه چوپان نيز خدا شبيه خلق نمي‏دانسته است. حضرت موسي(ع) اين باور چوپان را مي‏دانسته است؛ اما باز خوش نداشته است كه تعابيري را به كار برد كه بوي تشبيه بدهد، وگرنه معنا نداشت كه خدا آن حضرت را مؤاخذه نمايد. عين اشعار او را در ذيل ملاحظه فرماييد.

ديد موسي يك شباني رابه راه / كوهمي گفت اي خدا و اي اله
تو كجايي تا شوم من چاكرت / چارقت دوزم كنم شانه سرت
دستك بوسم بمالم پايكت / وقت خواب آيد بروبم جايكت
اي فداي توهمه بزهاي من / اي به يادت هي هي و هي هاي من
زين نمط بيهوده مي گفت آن شبان / گفت موسي با كه هستت اي فلان
گفت با آن كس كه مارا آفريد / اين زمين و چرخ از او آمد پديد
گفت موسي هاي خيره سر شدي / خود مسلمان ناشده كافر شدي
اين چه ژاژاست و چه كفراست و فشار / پنبه اي اندر دهان خود فشار
گر نبندي زين سخن تو حلق را / آتشي آيد بسوزد خلق را
گفت اي موسي دهانم دوختي / وز پشيماني تو جانم سوختي
جامه را بدريد و آهي كرد و تفت / پا فتاد اندر بيابان و برفت
وحي آمد سوي موسي از خدا / بنده ي مارا ز ما كردي جدا
تو براي وصل كردن آمدي / ني براي فصل كردن آمدي
درحق او مدح و در حق تو ذم / درحق او شهد و در حق تو سم
ما بري از پاك و ناپاكي همه / از گران جاني و چالاكي همه
من نكردم خلق تا سودي كنم / بلكه تا بر بندگان جودي كنم
خون شهيدان را زآب اولي تراست / اين خطا از صد ثواب اولي تر است
لعل را گر مهر نبود باك نيست / عشق را درياي غم غمناك نيست
در دل موسي سخن ها ريختند / ديدن و گفتن به هم آميختند
چون كه موسي اين خطاب ازحق شنيد / در بيابان در پي چوپان دويد
عاقبت ديافت او را وُ بديد / گفت مژده ده كه دستوري رسيد
هيچ آدابي و ترتيبي مجوي / هرچه مي خواهد دل تنگت بگوي

به نام خدا

سلام عليكم

من در اينجا تنها خواستم بگويم كه عشق الهي با عشق غير الهي از يك جنس‏اند و آنچه آن دو را از يكديگر متفاوت مي‏كند، متعلق عشق است. اگر عشق به خدا تعلق بگيرد، ممدوح و اگر به دشمن خدا تعلق بگيرد، مذموم است. عشق‏هاي مباح نيز مانند عشق به همسر و مال حلال هم مانند دهان نوشيدن از ظرف‏هاي محدود آب است و عشق به خدا مانند نوشيدن از آب درياست. بنابراين من منكر تفاوت‌هاي ميان عشق الهي و غير الهي نيستم. من طي پست ‌« فرق عشق الهي با عشق دنيوي» پاره‌اي از تفاوت‌هاي عشق الهي و غير الهي را بيان كرده‌ام.

به نام خدا

سلام عليكم

من هرگز عرضم اين نيست كه با عشق شهواني و حيواني مي‏توان به عشق ملكي و الهي دست يافت، آن‏چنان كه برخي از صوفيان مي‏گويند. من گفته‏ام در عشق به خدا و غير خدا اين قلب است كه به واسطه آن به هيجان مي‏آيد و آثار روحي و جسمي متعلق به آن را به همراه دارد.

به نام خدا

سلام عليكم

آنچه من گفته‏ام، اين است كه عشق الهي و عشق غيرالهي از يك جنس‏اند. اگر عشق به همسر و مال در طول عشق الهي باشد، از حوزه عشق الهي بيرون نيست؛ اما به لحاظ شدت و ضعف تفاوت دارند. عشق به همسر جامي از عشق الهي است؛ اما عشق الهي درياي عشق است. اگر عشقي در مقابل عشق الهي قرار بگيرد، باز به لحاظ جنس با عشق الهي يكي است؛ اما يكي آدمي را به حضيض سقوط و ديگري او را به اوج صعود مي‏برد.